Lễ Hội Sen Đôlta - Nét Đẹp Văn Hóa Đồng Khmer Nam Bộ
Lễ hội Sen Đôlta hay còn gọi là Ph’chum-Banh, là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của đồng bào Khmer Nam Bộ. Lễ hội mang đậm dấu ấn văn hóa Phật giáo và lòng hiếu thảo. Được tổ chức hàng năm tại các tỉnh miền Tây như Trà Vinh, Sóc Trăng, An Giang. Lễ hội không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên mà còn là cơ hội để cộng đồng Khmer gắn kết, gìn giữ bản sắc truyền thống.
Ý nghĩa của lễ hội Sen Đôlta
Trong tiếng Khmer, "Sen" có nghĩa là cúng, "Dol" ám chỉ bà và "Ta" là ông. Sen Đôlta được hiểu là lễ cúng ông bà, một nghi thức bày tỏ lòng thành kính và tri ân với tổ tiên đã khuất. Tên gọi này phản ánh tinh thần hiếu đạo - giá trị cốt lõi trong văn hóa Khmer, tương tự như lễ Vu Lan của người Kinh.
Ý nghĩa của lễ hội sen Đôlta
Lễ hội này còn được gọi là Ph’chum-Banh (Pchum Ben), nghĩa là "tụ hội cơm vắt". Với mục đích nhấn mạnh nghi thức dâng cúng cơm và thức ăn cho linh hồn tổ tiên, thể hiện sự chăm sóc và tưởng nhớ.
Lễ hội Sen Đôlta không chỉ là một sự kiện tôn giáo mà còn là biểu tượng của đạo lý "uống nước nhớ nguồn". Đây là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn với ông bà, cha mẹ và những người đã khuất. Đồng thời cầu mong linh hồn họ được siêu thoát và phù hộ cho phum sóc (làng xóm) bình an, thịnh vượng. Lễ hội mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, gắn kết cộng đồng qua các hoạt động tại chùa và gia đình.
Theo quan niệm của người Khmer, linh hồn tổ tiên vẫn hiện diện ở cõi vĩnh hằng. Sen Đôlta là thời điểm "cổng địa ngục" mở ra, cho phép linh hồn trở về thăm con cháu. Việc cúng bái giúp các linh hồn được no đủ, thể hiện lòng từ bi, chia sẻ với những linh hồn cô đơn không có người thờ cúng. Có thể xem đây là cầu nối giữa người sống và người đã khuất, giữa truyền thống và hiện đại, góp phần bảo tồn nét đẹp văn hóa Khmer Nam Bộ.
Thời gian - địa điểm tổ chức lễ hội Ph’chum-Banh (Sen Đôlta)
Lễ hội Sen Đôlta thường diễn ra trong ba ngày, từ ngày 29/8 đến mùng 1/9 âm lịch (khoảng đầu tháng 10 dương lịch). Thường được tổ chức tại các tỉnh có đông đồng bào Khmer sinh sống như Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang, An Giang, Bạc Liêu. Các nghi lễ chính được tổ chức tại các chùa Phật giáo Nam tông Khmer. Các chùa sẽ được trang hoàng rực rỡ với cờ phướn, hoa tươi và những mâm cúng đầy ắp. Ngoài ra, mỗi gia đình Khmer cũng chuẩn bị bàn thờ tại nhà để đón linh hồn ông bà về dự lễ.
Lễ hội không chỉ giới hạn trong không gian chùa mà còn lan tỏa khắp các phum sóc qua các hoạt động văn hóa như: Đua bò (ở An Giang); Múa dù kê, rô băm; Hòa nhạc ngũ âm.
Nghi thức của lễ hội Đôlta
Ngày đầu tiên
Ngày đầu tiên, còn gọi là ngày cúng tiếp đón là thời điểm đánh dấu sự khởi đầu của lễ hội sen đôlta. Mỗi gia đình Khmer dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, lau chùi bàn thờ tổ tiên và chuẩn bị mâm cúng. Tại chùa, bà con mang gạo, nếp, và vật thực để dâng cúng, hỗ trợ các vị sư chuẩn bị cho các nghi lễ lớn. Nghi thức "đặt cơm vắt" (Banh canh banh) diễn ra vào sáng sớm, khi các vị sư tụng kinh và Phật tử dâng cơm vắt để cầu siêu cho linh hồn tổ tiên.
Buổi chiều, các gia đình tiếp tục dọn mâm cúng mới tại nhà, mời linh hồn ông bà về dự lễ. Không khí ngày đầu tiên tràn ngập sự thành kính, với tiếng kinh Phật vang vọng và hương khói nghi ngút, tạo nên một khung cảnh ấm cúng, linh thiêng.
Mỗi ngày lễ đều có các hoạt động lễ hội sôi nổi
Ngày thứ 2
Ngày thứ hai, hay ngày cúng chính (Banh Sen Đôlta) là giai đoạn sôi động nhất của lễ hội sen đôlta. Tại chùa, bà con tập trung đông đủ để tham gia lễ Ph’chum-Banh – nghi thức cúng tập thể. Các mâm cúng được bày biện thịnh soạn với cơm, bánh, trái cây,... Sau đó được các vị sư tụng kinh cầu siêu cho linh hồn tổ tiên của cả cộng đồng. Một số chùa còn thực hiện nghi thức "ném cơm vắt" ra khuôn viên để cúng cho các linh hồn cô đơn.
Ngày cuối lễ hội
Ngày cuối cùng, gọi là lễ tiễn đưa ông bà (Banh chuônh Đôlta), mang ý nghĩa khép lại mùa lễ hội đôlta. Các gia đình chuẩn bị mâm cúng cuối cùng tại nhà để tiễn linh hồn tổ tiên về cõi vĩnh hằng.
Tại chùa, nghi thức tắm Phật được tổ chức long trọng, với việc dùng hoa nhúng nước sạch vẩy lên tượng Phật, các vị sư cao niên và tháp cốt. Hoạt động này mang ý nghĩa cầu xin tha thứ lỗi lầm và ban phước lành.
Phần hội tiếp tục với các trò chơi dân gian như kéo co, đập nồi, các màn trình diễn nghệ thuật. Buổi tối, nhiều phum sóc tổ chức văn nghệ, mời bà con lối xóm và các vị sư đến tụng niệm, tạo nên không khí ấm áp, đoàn viên.
Ngày cuối lễ hội các gia đình sẽ chuẩn bị mâm cơm đưa tiễn ông bà
